Coraz częściej z diety naszych dzieci jesteśmy zmuszeni eliminować białka mleka krowiego lub laktozę. Pomimo faktu, że nietolerancja laktozy i alergia na białka mleka krowiego to dwa odrębne schorzenia zdarza się, że pojęcia te są stosowane wymiennie. Chociaż postępowanie dietetyczne w obu przypadkach jest podobne – nie są one sobie równe.
Laktoza to dwucukier, często nazywany cukrem mlecznym. Występuje w mleku wszystkich ssaków oraz produktach mlecznych. W celu jego strawienia niezbędny jest enzym laktaza, który naturalnie występuje w przewodzie pokarmowym człowieka. Z nietolerancją laktozy mamy do czynienia, gdy w naszym organizmie brakuje w/w enzymu lub ma on obniżoną aktywność. Wówczas laktoza nie ulega rozkładowi do jednocukrów i jej wchłanianie jest zaburzone. W efekcie skutkuje to m.in. gromadzeniem się gazów, wzdęciami, biegunką i bólami brzucha. Zależnie od przyczyny nietolerancji laktozy (pierwotna wrodzona, pierwotna nabyta, wtórna) postępowanie dietetyczne będzie polegało na całkowitym wyeliminowaniu produktów zawierających laktozę lub ograniczeniu ilości laktozy w diecie do dawki tolerowanej przez pacjenta.

Ważne: o sposobie postępowania zawsze decyduje lekarz prowadzący!
W większości przypadków alergia na pokarm rozwija się w ciągu pierwszych 2 lat życia, jednak może dotyczyć też młodzieży i osób dorosłych. Alergia na białka mleka krowiego to swoista reakcja immunologiczna występująca w sposób powtarzalny po ekspozycji na ten składnik pokarmowy. To właśnie białka mleka krowiego należą do pokarmów, które najczęściej uczulają niemowlęta oraz dzieci. Jedynym skutecznym sposobem leczenia jest pełne wykluczenie produktów zawierających alergen z diety.
Zarówno dieta bez laktozy oraz dieta bez białek mleka krowiego to diety eliminacyjne. U niemowląt ze stwierdzoną nietolerancją laktozy zastosowanie będą miały przeznaczone dla nich preparaty bezlaktozowe lub ubogolaktozowe. W przypadku alergii na białka mleka krowiego stwierdzonej u niemowląt karmionych piersią matka dziecka powinna stosować dietę bezmleczną. U niemowląt karmionych sztucznie zazwyczaj zastosowanie będą miały preparaty mlekozastępcze o znacznym stopniu hydrolizy lub w formie mieszanek elementarnych. Rodzaj preparatu mlekozastępczego powinien wskazać lekarz prowadzący.
Musimy pamiętać, że w obu przypadkach eliminacji podlega mleko i nabiał oraz inne produkty z dodatkiem mleka (m.in. mleko, mleko modyfikowane, sery żółte, twarogowe, wiejskie, mozzarella, maślanka, jogurty, kefiry, mleczne kaszki dla niemowląt, masło). Gdy mamy do czynienia z nietolerancją laktozy, zależnie od jej przyczyny, może być dopuszczona do spożycia nieznaczna ilość produktów z w/w grupy np. tych naturalnie zawierających mniej laktozy w swoim składzie lub w formie artykułów o obniżonej zawartości laktozy. W przypadku alergii na białka mleka krowiego niedopuszczalne jest stosowanie nawet niewielkich ilości produktów mlecznych i nabiału, nigdy nie należy też sięgać po produkty bezlaktozowe lub o obniżonej zawartości cukru mlecznego, gdyż nie są one pozbawione białek mleka krowiego. Nie zaleca się stosowania mleka innych ssaków m.in. owczego, koziego.

Ważne jest czytanie etykiet. Często zdarza się, że artykuły spożywcze, które nie zaliczają się do grupy produktów mlecznych posiadają w swoim składzie białka mleka krowiego lub laktozę. Możemy je znaleźć m.in. w wędlinach, parówkach, pieczywie, ciastkach, gotowych produktach wieloskładnikowych.
Z codziennego jadłospisu należy wykluczać produkty i potrawy, które są źle tolerowane. Jednocześnie należy zadbać o urozmaicenie diety w zakresie stosowania produktów i potraw dozwolonych (m.in. jaja, mięso, ryby, nasiona roślin strączkowych, warzywa, owoce, produkty zbożowe). Warto uwzględnić większą ilość brokułów, jarmużu, botwiny, kapusty, nasion roślin strączkowych oraz sezam, orzechy, migdały, nasiona słonecznika i maku. Produkty te są stosunkowo bogate w wapń, na którego niedobory szczególnie są narażone osoby stosujące dietę bezmleczną. Dobrą alternatywą są też napoje roślinne wzbogacane w wapń, jednak nie powinny one zastępować preparatów przeznaczonych do żywienia niemowląt. Napoje te nie są równoważnym źródłem składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego rozwoju dzieci do 1 roku życia.
Pamiętajmy, że zgodnie z aktualnymi wytycznymi nie należy odkładać w czasie wprowadzania do diety dzieci pokarmów potencjalnie alergizujących w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia alergii na pokarm. Decyzję o wprowadzeniu diety eliminacyjnej zawsze powinien podjąć lekarz prowadzący na podstawie zgromadzonych danych, ze wskazaniem czasu stosowania diety oraz produktów, które należy wprowadzić do codziennego menu w celu wyrównania niedoborów pokarmowych na jakie narażone są dzieci wymagające stosowania diety eliminacyjnej.

Opracowała: Dietetyk Dominika Kiedrowska

Literatura:

1. Szajewska H. Socha P., Horvath A. i wsp. „Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci”, Standardy/Pediatria, 2021, T18, str. 811, 815.
2. Red. Szajewska H., Horvath A., „Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży”, Medycyna praktyczna, Kraków 2017, str. 156-162, 185-187, 381-385.
3. Przygoda B., Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K., „Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2019, str. 22-75.
4. Wojtasik A., „Nietolerancja laktozy – co można stosować, a czego unikać w diecie”, https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/nietolerancja-laktozy-co-mozna-stosowac-a-czego-unikac-w-diecie/, 20.04.2022r.
5. Sobolewska-Wawro A., „Alergia na białka mleka krowiego”, https://1000dni.pl/0-6-miesiecy/alergia-na-bialka-mleka-krowiego, 20.04.2022r.
6. Gierada E., „Mleko – alergia na białka mleka”, https://dietetycy.org.pl/mleko-alergia-na-bialka-mleka/, 20.04.2022r.